Türkiye‘de E-Ticaretin Ekonomi ve Sürdürülebilirlik Üzerine Etkileri

Gelişen teknolojiler, değişen tüketici tercihleri ve buna bağlı olarak değişen iş modelleri e-ticaret pazarının son yıllarda belirgin bir büyüme sergilemesini sağladı. COVID-19 salgın sürecinin de eklenmesi ile çok kanallı mağazacılık, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik, bilinçli tüketici, dijital tedarik zincirleri gibi hem şirketleri hem de tüketicileri derinden ve kalıcı etkileri gözlemlemeye devam ediyoruz.

PwC olarak hazırladığımız “Türkiye’de E-Ticaretin Ekonomi ve Sürdürülebilirlik Üzerine Etkileri Raporu” ile e-ticaret aktivitesinin kavramsal çerçevesi ve potansiyelini makro eğilimlerle birlikte değerlendirerek, E-ticaretin Türkiye’de katma değere, işgücüne, çevreye ve sosyal kalkınmaya olan azımsanmayacak etkileri sizlere sunuyoruz.

Raporu indirin

Türkiye’de E-Ticaretin Görünümü

Günümüzde alternatif bir alışveriş metodu ve ticareti kolaylaştırıcı bir araç olmaktan çok, sahip olduğu farklı iş modelleri sayesinde gündelik hayatın birçok alanına nüfuz etmiş olan e-ticaret, özellikle son yıllarda Türkiye’nin en dinamik sektörleri arasında yer almaktadır. E-ticaret beraberinde getirdiği kolaylaştırıcı teknolojiler ve dijital araçlar sayesinde kamu ve büyük işletmeler ile tedarikçilerin yanı sıra KOBİ’ler ve tüketiciler tarafından da oldukça ilgi görmektedir. Hanehalkı internet kullanımı, lojistik ve internet altyapısının gelişmesi, mobil cihaz ve sosyal medya kullanımının yaygınlığı, farklılaşan iş modelleri ve ödeme hizmetleri gibi kolaylaştırıcı aracı hizmetlerin artması e-ticaret penetrasyonunu ve gördüğü talebi yükseltmektedir.

Hızla artan talebe karşılık özellikle “E-pazaryerlerinde faaliyet gösteren işletmelerin” sayısı 2019-2020 arasında üç kattan fazla bir artış ortaya koymuştur.

E-ticaretin ücretli çalışan sayısı düşük olsa da büyüme oranı e-ticaret dışındaki perakende sektörlerine göre oldukça yüksektir. E-ticaret dışındaki diğer perakende sektörlerinin yıllık bileşik büyüme oranları %2,3 ile %7,3 arasında değişmektedir.

E-ticaretin çalışan başına ciro oranı ise e-ticaret hariç diğer perakende faaliyetlerinin iki katından fazladır ve hızla artmaktadır. Salt e-ticaret alanında faaliyet gösteren işletme sayısı hala nispeten düşük olmasına rağmen, her yıl %35’e yakın bir oranda büyümektedir. Salt e-ticaret, çalışan başına en yüksek katma değere ve en hızlı büyüyen yıllık bileşik büyüme oranına sahiptir.

Türkiye’de, mobil internet kullanım oranlarının yüksekliği, e-ticaret yolu ile alışverişin benimsenmesini kolaylaştırmaktadır. İnternet üzerinden özel kullanım amacıyla mal veya hizmet siparişi veren ya da satın alan 16-74 yaş grubundaki bireylerin nüfusa oranı 2020 yılında %36,5 iken 2021 yılında %44,3’ye çıkmıştır; yani yaklaşık her iki kişiden biri online alışveriş yapmaktadır.

Söz konusu talep artışı ile birlikte e-ticaret pazar büyüklüğü de hızla artmaktadır; 2020 yılında pazar büyüklüğü bir önceki yıla oranla %66 artarak 226,2 milyar TL’ye ulaşmıştır.11 Söz konusu talep beraberinde işletme sayısını da artırmaktadır; salt çevrimiçi olarak faaliyet gösteren e-ticaret şirketlerinin yanı sıra, hizmet ve üretim sektörleri şirketleri de giderek artan bir oranda e-ticaret faaliyetlerine başlamışlardır.

E-Ticaretin Etki Kanalları ve Ekonomik Etkisi

E-ticaret, KOBİ’lerin rekabet güçlerini artırmaları ve farklı pazar ve müşteri tabanlarına ulaşmaları için önemli fırsatlar ve yeni kanallar yaratmaktadır.

Dijital doğan çevrimiçi perakendecilerin aksine, firmalar hem doğrudan çevrimiçi satış (çevrimiçi araştırma ve satın alma) hem de Ro/Po (çevrimiçi araştırma, çevrimdışı satın alma) modellerinin bir karışımı yoluyla satış yapmayı tercih etmektedir. Her iki model için de, imalatçıların (ve onların distribütörlerinin) veriden beslenen, “kolay al” özellikleri ve müşteri desteği (çağrı merkezi veya botlar aracılığıyla) gibi güçlü çevrimiçi hizmetleri sunan platformlar geliştirmeleri gerekmektedir.

Pandemiyle beraber dijital platformda kurulmuş markaların sayısı artıyot ve artmayamdevam edecek. Bu artışın getirdiği lojistik ve altyapı problemleri de mevcut, fakat buna rağmen e-ticaret yapan KOBİ sayısının Türkiye’de daha çok büyümesi bekleniyor. Buna hem fiziksel operasyonu olmayan satıcılar hem de fiziksel operasyonu bulunanlar dahil.

Türkiye’nin e-ticaret sektörünün imalat ve hizmet sektörleri üzerindeki toplam ekonomik etkisinin özeti;

Ciro yoluyla toplam
ekonomik etki

~30,3 _{milyar TL}

Katma değer yoluyla
toplam ekonomik etki

~17,5 _{milyar TL}

İstihdam yoluyla toplam ekonomik etki

~21,538 _insan

Gelir yoluyla toplam
ekonomik etki

~2,7 _{milyar TL}

Bu etkilerin yanı sıra, çalışma kapsamında yapılan analizler e-ticareti;

Fiziksel perakendeye kıyasla daha düşük karbondioksit salınımı

KOBİ’lerin dijital dönüşümlerinin hızlandırılması ile buna bağlı artan rekabet gücü

Kadının işgücüne katılımındaki artış ve küresel kalkınma hedeflerine artan destekle ilişkilendirmektedir.

E-ticaret, vergi gelirlerini olumlu yönde etkilemiş ve dijitalleşme süreci vergi uygulamalarını kolaylaştırarak kayıt dışı ekonomi ile mücadeleye önemli katkılar sağlamıştır.

E-ticaretin gelişmesi ile birlikte, işlemlerin kayıt altına alınması ve denetlenebilirliğin sağlanması için, otoriteler tarafından belgelendirme ve takip sistemlerinde dijitalleşmeye yönelik adımlar atılmıştır. Bu sayede , ticari işlemlerin gözetim altında tutulması kolaylaşmış ve bu durum vergi gelirlerine, kayıtlı ekonomiye ciddi katkılar sağlamıştır. E-ticaretin kayıtlı ekonomiye sağladığı katma değeri özetle aşağıdaki başlıklarda toparlayabiliriz.

İnternet üzerinden yapılan satışların elektronik belge ile belgelendirilmesi

Gerçekleşen tüm ekonomik faaliyetler kayıt altına alınmaktadır ve takibi kolaylaşmaktadır.

BTRANS sistemiyle denetim mekanizmasının kolaylaşması

Geleneksel satışlarda sadece fiili denetim ile usulsüzlük tespiti mümkünken internet satışlarında satış raporlamasının BTRANS sistemi ile gerçekleşmesi ve bu şekilde usulsüzlüklerin çok yüksek derecede önlenmesi sağlanmaktadır.

Yeni nesil elektronik hizmetlerin gelişmesi

Dijital ortamdaki denetim yükünü artırmaktadır ve vergilendirme konusunda yeni metodlar oluşturulmasını gerekli kılmaktadır.
Ek vergi geliri kalemleri oluşturarak vergi gelirini artırmaktadır.

Yurtdışındaki hizmet sağlayıcılarının Türkiye’deki gerçek kişilere sunduğu hizmetlerin vergilendirilmesi

Bu satışlar ile elde edilen gelirler kayıt altına alınarak yeni vergi kalemleri oluşturulmaktadır.
Bu hizmetlere ilişkin KDV, hizmet sağlayıcılar tarafından KDV3 Beyannamesi ile ödenmektedir.

İnternet ortamında verilen reklam hizmetlerinin vergilendirilmesi

Dijital hizmet vergisi ile birlikte yeni bir vergi kaynağı oluşturulmuş ve beyan usulüne dayandırılması sebebi ile kayıtlı ekonomi üzerinde takip edilebilir pozitif bir etki yaratması sağlanmıştır.

Kayıt Dışı Ekonominin Önüne Geçmek için Alınan Önlemler

Vergilendirmede dijitalleşme adımları ve elektronik ortamdaki ekonomik faaliyetlerin takibi ile vergi gelirleri artmıştır.

E-Ticaretin Çevresel Etkisi

Türkiye’nin son yıllarda en çok büyüyen e-ticaret sektörlerinden olan kitap, giyim, elektronik ürün ve beyaz eşya olmak üzere 4 ana ürün grubunun fiziksel perakende ve e-ticaret yoluyla satın alınmasının karbon emisyonu etkileri fiziksel perakendenin neden olduğu karbon emisyonunun daha yüksek olduğu görülmektedir. Fiziksel mağazalardaki ışıklandırma, iklimdendirme faaliyetleri ve tüketicilerin şahsi araçla alışverişe gitmesi gibi etkenler fiziksel perakendenin çevresel etkisinde büyük rol oynamakta ve e-ticaretin tüm bileşenlerinin toplam karbon emisyonundan daha fazla karbon salınımına neden olmaktadır.

E-Ticaretin Sosyal Sürdürülebilirlik Etkisi

Türkiye'de tüketiciler bir ürünü satın alırken, ürünün çevreye olan etkisinden çok fiyatını göz önünde bulunduruyorlar. Diğer parametrelere göre fiyat, satınalma kararı üzerinde daha belirleyici bir konumda bulunuyor ancak fiyatları aynıysa, çevresel etkisi daha az olan ürünü tercih ediliyor. Sürdürülebilir ürün pazarına baktığımızdaysa küçük ve gelişime fazlasıyla açık bir pazar olduğunu söylememiz mümkün.

Pandemi sürecinde Türkiye’de e-ticaret için altyapı sağlayan firmaların hizmetlerinden yaralanan kadın girişimcilerin sayısı yüzde 35 ile 50 arasında artmıştır.

Türkiye’de e-pazaryeri platformunun %50’sini temsile eden firmalara baktığımızda sadece pandemi döneminde yaklaşık 40 bin kadın girişimci bu platformlarda satışa başlamış, kadın girişimcilerin oranı toplam satıcıların dörtte birine ulaşmıştır.

PwC Tüketici E-Ticaret İçgörü Anketi’nin de gösterdiği üzere özellikle 20-34 yaş arasındaki tüketicilerin yaklaşık %66’sı e-ticaret platformlarında kadın girişimcilerinin sunduğu ürünlerin ayırt edici olmasından dolayı ürünün fiyatına bakmaksızın bu ürünleri tercih ettiği görülmektedir