Sosyal Güvenliğin Gelecek 5 Yıldaki Yol Haritası

Geçen haftaki yazımızda 1 Kasım 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 12.  Kalkınma Planındaki (2024-2028) istihdam ve çalışma hayatına ilişkin politika ve hedeflere  değinmiştik. 

Kalkınma Planları, toplumun tüm kesimleri için uzun vadeli bir perspektif ve hedef birliği  sağlaması, kamu idareleri bakımından ise önceliklerini belirlemeye yön verecek bir politika seti  olması bakımından önem taşımaktadır. 

Zira, kamu idareleri Planda ortaya konulan amaç, hedef, ilke ve politikalar çerçevesinde kendi  görev alanlarına ilişkin politika ve tedbirlerin uygulanmasından sorumlu tutulmakta, buna bağlı  olarak da yatırım ve cari harcamalarını, kurumsal ve hukuki düzenlemelerini Planda öngörülen  hedef ve politikaları dikkate alarak gerçekleştirme yükümlülüğü altına girmektedirler.  

Bu çerçevede, yazımızda 2024-2028 dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planında sosyal güvenlik ile ilgili hangi politikaların ve hedeflerin ortaya konulduğu ve bu hedeflere ulaşmak için hangi  tedbirlerin öngörüldüğü konusu ele alınacaktır. 

Sosyal Güvenlik Sistemi ve Finansmanı  

12. Kalkınma Planında “sosyal güvenlik sisteminin kapsamının artırılması”, “daha adil  ve etkin bir yapıya kavuşturulması” ile “uzun dönemli mali sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi” temel amaç olarak ortaya konulmuş, bu temel amaç doğrultusunda da  aşağıdaki politika ve tedbirler belirlenmiştir. 

Politika ve Tedbirler  

1. Sosyal güvenlik kapsamının genişletilerek prim tabanının güçlendirilmesi  

• Sisteme girişlerin kolaylaştırılması için farklı meslek ve gelir gruplarına yönelik yeni  uygulamalar geliştirilecek. 
• Kolay işverenlik uygulaması yaygınlaştırılacak. 
• Düşük gelirli esnaf, sanatkâr, çiftçiler ve mevsimlik çalışanlar gibi gruplara özel sosyal  sigorta programları oluşturulacak. 

2. Sosyal güvenlik mevzuatı ve uygulamalarının değişen işgücü piyasası koşullarına  ve yeni nesil esnek çalışma modellerine uyumlu hale getirilmesi 

• Dijitalleşmeyle birlikte geleneksel işyeri kavramının dışında ortaya çıkan yeni çalışma  modellerinin sosyal güvenlik sistemiyle uyumlaştırılması için teknik ve hukuki altyapının  güçlendirilmesine ilişkin çalışma yapılacak. 
• Sosyal güvenlik uygulamalarının başta kısmi süreli çalışma olmak üzere esnek çalışma  modelleriyle uyumu artırılacak. 

3. Kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik eden, hakkaniyeti ve aktüeryal  dengeyi önceleyen düzenlemelerin hayata geçirilerek sosyal güvenlik sisteminin  mali sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi  

• Sosyal güvenlik sisteminde hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi güçlendirecek reformların hayata geçirilmesi. 
• Aylık bağlama sisteminin kişilerin daha çok istihdamda kalmasını teşvik edecek ve mali  yük getirmeyecek şekilde yeniden düzenlenmesi.  
• Sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliğinin sağlanması amacıyla emeklilik  kriterlerinin belirlenmesinde doğuşta beklenen yaşam süresi artışı ile uyumlu otomatik  ayarlama mekanizmalarına ilişkin çalışmalar yapılacak. 
• Sosyal güvenlik sisteminin uzun dönemli mali sürdürülebilirliğine ilişkin göstergelerin  düzenli olarak izlenmesi ve buna yönelik raporların oluşturulması sağlanacak. 

4. Nüfusun yaşlanmasının sosyal güvenlik sistemi üzerindeki etkilerinin azaltılması  için bakım sigortası ve mesleki rehabilitasyon uygulamalarının hayata geçirilmesi 

• Yaşlı bakım hizmetlerinin finansmanı için bakım sigortası kurulacak. 
• Sürekli iş göremezlik geliri veya maluliyet aylığı alan kişilerin yeniden işgücü piyasasına  dönmesi için mesleki rehabilitasyon uygulaması hayata geçirilecek. 

5. Sosyal güvenlik sisteminde prim tahsilatının artırılması  

• Prim borçlarının takip ve tahsilat süreçleri etkinleştirilecek. 
• Denetimler yoluyla sosyal güvenlik sisteminin etkinliği artırılacak. 
• Kayıt dışı istihdam ve kayıt dışı ücretle mücadelede veri analizine dayalı risk odaklı  denetim faaliyetleri artırılarak prim tabanı genişletilecek. 

6. Sosyal güvenlik sisteminin sade ve etkin bir yapıya kavuşturulması için istihdam  teşviklerinin gözden geçirilmesi ve hizmet sunumunun kalitesinin artırılması  

• İstihdam teşviklerinden etkin olmayanlar sonlandırılacak, kadın, genç ve engellilere  yönelik teşviklerin ağırlığı artırılarak teşvik sisteminin sade ve etkin bir yapıya  kavuşturulması sağlanacak. 
• Kişilerin etkin bir sosyal güvenlik hizmeti alabilmeleri için Sosyal Güvenlik Kurumu  (SGK)’nun bilişim teknolojileri kapasitesi artırılacak. 
• Bürokrasinin azaltılması ve sigortalılara daha etkin hizmet verilebilmesi amacıyla SGK’nın  diğer kurum ve kuruluşlarla yaptığı veri paylaşım işlemlerinin sayısı artırılacak. 

7. Sosyal güvenlik sisteminin, emekli refahının artırılması ve kişilere ilave sağlık  güvencesi sağlanması amacıyla tamamlayıcı emeklilik ve sağlık sistemleriyle  desteklenmesi 

• Genel Sağlık Sigortası sisteminin sürdürülebilirliğinin güçlendirilmesi, kişilere alternatif  bir sağlık güvencesi sağlanması ve sağlık hizmet sunumundaki kapasitenin etkin kullanımı  için tamamlayıcı sağlık sigortacılığı teşvik edilecek. 

8. Sağlık hizmetlerinde öngörülebilirlik ve sürdürülebilirlik dikkate alınarak ilaç ve  tedavi harcamalarının daha etkin hale getirilmesi

• İlaç ve tedavi hizmetlerinde daha etkin fiyatlandırma mekanizmaları oluşturulacak. • Beşeri tıbbi ürünlerin geri ödeme sisteminde alternatif modellerin kullanılması  sağlanacak. 
• Sağlık hizmetlerinin finansmanında değer bazlı geri ödeme yöntemlerinin kullanılması  sağlanacak, ödenen ilaç ve tedavilere yönelik düzenli aralıklarla geriye dönük analizler  yapılarak ödeme listelerinin etkinliği artırılacak. 
• Yurt dışından temin edilen ilaçlar gibi hızlı artış gösteren gruplarda harcamalar  etkinleştirilecek. 
• Akılcı ilaç kullanımı teşvik edilerek ilaç ve tedavi harcamalarını rasyonelleştirecek tedbirler  alınacak. 
• Devlet Malzeme Ofisi ile birlikte “Sağlık Market” uygulamasının kapsamı genişletilerek ilaç  ve tıbbi malzeme tedarik zinciri daha da güçlendirilecek. 
• Sağlık hizmetlerinin gereksiz ve etkin olmayan kullanımını önlemeye yönelik düzenlemeler  yapılacak. 
• Sağlık ürün ve hizmetlerinde talep kontrolü daha etkin sağlanacak. 
• Sağlık hizmetlerinin geri ödemesinde risk analizini ve hizmet sunucularının davranışlarını  dikkate alan denetim modelleri geliştirilecek. 

_{Kaynak: 2023 yılı verileri gerçekleşme tahmini olup 2028 yılı verileri On İkinci Kalkınma Planı hedefleridir. (*) Stajyerler, kursiyerler ve çıraklar hariç tutulmuş, kişi sayısı yerine dosya sayısı esas alınmış ve sosyal güvenlik destek primine  tabi olanlar aktif sigortalı kapsamına dâhil edilmiştir.} 

12. Kalkınma Planındaki politika ve hedeflere bakıldığında, sosyal güvenlik sisteminde şu anda  sorun alanı olup, gelecekte etkisi daha fazla hissedilecek olan; sigorta primlerinin etkin bir şekilde  tahsil edilmemesi, sosyal güvenlik sisteminin değişen işgücü piyasası ve yeni nesil çalışma  şekillerini(Örneğin; dijital platform çalışanları, uzaktan çalışma) kapsamaması, emeklilik ve diğer  haklardan yararlanma için aranılan şartlarının esnek çalışma biçimini teşvik etmemesi, mevcut  emeklilik sisteminin (aylık bağlama oranı, güncelleme katsayısı) kişileri uzun süre sistemde tutma  yerine erken emekliliğe özendirmesi, nüfusun hızla yaşlanmasına bağlı olarak ortaya çıkan bakım  hizmeti ihtiyacı gibi konularda politikaların ortaya konulmasının olumlu olduğu, ancak 2028  yılında ulaşılması öngörülen bazı hedeflerin (örneğin; prim tahsilat oranının %85’ten %90’a çıkarılması, sosyal sigorta kapsamının %89’dan %92’ye çıkarılması, SGK’ya yapılan bütçe  taransferlerinin GSYH’ya oranının %3,6’dan %3’e düşürülmesi) çok gerçekçi olmadığı, belirtilen  hedeflere ulaşmak için planda öngörülen tedbirlerin yeterli olmayacağı değerlendirilmekle  birlikte, önümüzdeki süreçte hazırlanacak olan Cumhurbaşkanlığı yıllık programları, bölgesel ve  sektörel stratejiler ve kurumsal stratejik planların belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılamayacağı  konusunda bizlere daha net fikir verecektir.