Çalışma izninden muaf olan yabancılar sosyal güvenlikten de muaf sayılır mı?

Yabancıların ülkemizde çalışmaya başlamadan önce çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti alması gerekmektedir. 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi  içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren belge çalışma izni olarak nitelenmektedir.  

6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’na göre verilen çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti, aynı  zaman da ikamet izni yerine de geçmektedir. 

Mülteci ya da ikincil koruma statüsünde olanlar hariç olmak üzere herhangi bir nedenle ikamet  iznine sahip olunması yabancıya çalışma hakkı vermemekte olup, mutlaka çalışma izni veya çalışma  izni muafiyeti alınması gerekmektedir. 

Çalışma izin türleri  

Çalışma izin türleri ve buna ilişkin açıklamalar aşağıdaki tabloda özet olarak gösterilmiştir. 

Uygulanan yaptırımlar 

Geçerli çalışma izni veya çalışma izni muafiyeti olmadan çalıştığı tespit edilen yabancılar ve  işverenleri hakkında idari para cezası uygulanmaktadır. Ayrıca, çalışma izni bulunmadan çalıştığı  tespit edilen yabancılar sınır dışı edilmek üzere İçişleri Bakanlığına bildirilmektedir. 

Çalışma izni muafiyeti 

Çalışma izni muafiyeti; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca resmî bir belge şeklinde düzenlenen  ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma izni almaksızın çalışma ve ikamet hakkı veren  muafiyeti ifade etmektedir.

Çalışma izni muafiyeti olan yabancılar 

Yürürlükte olan mevzuata göre aşağıda belirtilen yabancılar belirtilen süreler kadar çalışma izni  muafiyeti kapsamındadırlar. 

• Bilimsel, kültürel ve sanatsal faaliyetler kapsamında çalışacak yabancılar bir aya kadar, 
• Türkiye’den ihraç edilen ya da Türkiye’ye ithal edilen mal ve hizmetlerin kullanılmasına  ilişkin eğitim amacıyla veya Türkiye’ye ithal edilen makine ve teçhizatın montajı, bakım ve  onarımı, kullanımına ilişkin eğitiminin verilmesi veya teçhizatı teslim almak veya Türkiye’de  arızalanan araçların tamiri amacıyla gelecek yabancılar toplam üç aya kadar,
• Sınır ötesi hizmet sunucusu yabancılar üç aya kadar, 
• 6102 sayılı Kanuna göre kurulmuş anonim şirketlerin Türkiye’de ikamet etmeyen yönetim  kurulu üyeleri ve diğer şirketlerin yönetici sıfatı olmayan ortakları ile bu şirketlerde ortak  olmayıp en üst seviyede temsil ve ilzama yetkili olan Türkiye’de çalışacak yabancılar üç aya  kadar, 
• Yurtdışında yerleşik olup İçişleri veya Dışişleri Bakanlığınca Türk soylu olduğu  bildirilenlerden Türkiye’de çalışacaklar üç aya kadar, 
• Sportif faaliyetler kapsamında çalışacak yabancılar dört aya kadar, 
• Türk üniversiteleri ile yabancı ülkelerdeki üniversiteler arasında yapılmış ve Yükseköğretim  Kurulunca onaylanmış öğrenci değişim programları kapsamında staj yapacak yabancılar dört aya kadar, 
• Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğünce belirlenen mevsimlik tarım ve hayvancılık işlerinde çalışacak yabancılar altı aya kadar, 
• Belgeli turizm işletmelerinin sınırları dışında faaliyette bulunacak fuar ve sirklerde çalışacak  yabancılar altı aya kadar, 
• Ekonomik, sosyo-kültürel ve teknolojik alanlar ile eğitim konularında Türkiye’ye önemli  hizmet ve katkı sağlayabilecekleri ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bildirilen yabancılar altı aya kadar, 
• Tur operatörü temsilcisi olarak çalışacak yabancılar sekiz aya kadar, 
• Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğünce uygun görülen uluslararası stajyer öğrenci  değişimi, yeni mezun stajyer değişimi veya gençlik değişimi programları kapsamında staj  yapacak yabancılar on iki aya kadar, 
• Üniversiteler ile kamu kurum ve kuruluşlarına araştırma yapmak veya bilgi ve görgülerini  artırmak amacıyla gelen yabancılar eğitim süresiyle sınırlı olmak kaydıyla ve her  halükârda iki yıla kadar, 
• Gençlik ve Spor Bakanlığı veya Türkiye Futbol Federasyonunun uygun görüşü olması  kaydıyla spor meşruhatlı vize ile Türkiye’ye gelen profesyonel yabancı sporcu ve antrenörler  ile spor hekimi, spor fizyoterapisti, spor mekanisyeni, spor masözü veya masörü ve benzeri  spor elemanı yabancılar spor federasyonları ve spor kulüpleri ile olan sözleşmeleri  süresince, 
• Gemi Adamlarının Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Standartları Hakkında Uluslararası  Sözleşme’nin I/10 Kuralına göre devletlerle yapılan ikili protokoller gereği, ilgili idareden  Uygunluk Onayı Belgesi almış Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı ve kabotaj hattı dışında  çalışan gemilerde görev yapan yabancı gemi adamları iş veya hizmet sözleşmesi  süresince, 
• Türkiye Avrupa Birliği Mali İşbirliği Programları kapsamında yürütülen program veya  projelerde görevlendirilen yabancılar görevleri süresince, 
• Türkiye’de bir örgün öğretim programına kayıtlı yabancı öğrencilerden ilgili mevzuat gereği  mesleki eğitim kapsamında bir işveren yanında staj yapması zorunlu olanlar zorunlu staj  süresince,
• Yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinin bağlı birimi olarak  faaliyet gösteren okullarda, kültür kurumlarında ve din kurumlarında görevli yabancılar  görevleri süresince, 
• Yabancı ülkelerin Türkiye’deki diplomatik ve konsüler temsilciliklerinde diplomatik kadro  üyesi, konsolosluk memuru, idari ve teknik kadro üyesi ve konsolosluk hizmetlisi,  Türkiye’deki uluslararası kuruluşlarda uluslararası memur ve idari ve teknik personel olarak  görev yapan kişilerin özel hizmetinde çalışan yabancılar iş veya hizmet sözleşmeleri  süresince, 
• Milli Savunma Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren askeri fabrika ve tersaneler ile Makina  ve Kimya Endüstrisi Anonim Şirketi bünyesinde çalışacak yabancılar iş veya hizmet  sözleşmeleri süresince, 
• 18/6/2017 tarihli ve 7034 sayılı Türk-Japon Bilim ve Teknoloji Üniversitesinin Kuruluşu  Hakkında Kanunla kurulan Türk-Japon Bilim ve Teknoloji Üniversitesi bünyesinde çalışacak  yabancı uyruklu personel, araştırmacı veya yöneticiler iş sözleşmeleri süresince, 
• 6/4/2014 tarihli ve 28983 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıpta ve Diş Hekimliğinde  Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği uyarınca uzmanlık eğitimi alan yabancılar eğitimleri  süresince, 

çalışma izni muafiyeti kapsamında değerlendirilmektedir. 

Çalışma izni muafiyeti olan yabancıların sosyal güvenliği 

Öncelikle belirtmek gerekir ki, çalışma izni muafiyeti kapsamında olan yabancıların sosyal güvenlik yükümlülüklerinden de muaf olacaklarına dair sosyal güvenlik mevzuatında herhangi bir düzenleme  bulunmamaktadır. 

Esasen, gerek 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu, gerekse Uygulama Yönetmeliği’nde  Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşme hükümleri saklı kaymak kaydıyla çalışma izni veya  çalışma izni muafiyeti alan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenlerin, sosyal güvenlik  mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerini kanuni süresi içinde yerine getirecekleri açıkça  belirtilmiştir. 

Sosyal güvenlik mevzuatında Türk uyruklu vatandaşlar ile yabancı uyruklular arasında sosyal  güvenlik mevzuatına tabi olma bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. 

Dolayısıyla, yabancı uyruklu kişilerden gerek çalışma izni, gerekse çalışma izni muafiyeti kapsamında ülkemizde hizmet akdi ile çalışanlar 5510/4-a (SSK) kapsamında sigortalı  sayılmaktadır. 

Ancak, bu şekilde sigortalı sayılmanın aşağıdaki şekilde bazı istisnaları bulunmaktadır. 

• Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına  Türkiye’ye üç ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya  tabi olduğunu belgeleyen kişiler sigortalı sayılmamaktadır. 
• Türkiye’de kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o  ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar sigortalı sayılmamaktadır. 
• Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke  uyruğunda bulunan yabancılardan akit ülkedeki işvereni tarafından Türkiye’ye gönderilen  veya kendi nam ve hesabına çalışanlardan bir iş için gelenler, sözleşmelerde öngörülen  süreler kadar Türkiye’de sosyal güvenlik yükümlülüklerinden muaftırlar.

Sonuç olarak; çalışma izni muafiyeti kapsamında olan yabancı uyruklular yukarıda belirtilen ve sosyal güvenlik mevzuatından muaf olmayı sağlayan şartların bulunması durumunda Türkiye’de  sosyal güvenlik yükümlülüklerinden muaf olup, aksi halde bu kişilerin çalışma izni muafiyeti olsa  dahi sosyal güvenlik yükümlülüklerinin yerine getirilmesi gerekmektedir.