Hukuk kurallarının genel amacı toplumsal düzeni sağlamaktır. Diğer hukuk disiplinleri gibi sosyal güvenlik hukuku da bu genel amaca hizmet etmektedir.
Bu çerçevede, sosyal güvenlik mevzuatında; sosyal güvenlik bilincinin artırılması, kayıt dışı istihdamın önlenmesi ve suiistimallere karşı caydırıcılığın artırılmasına yönelik olarak çeşitli kurallar getirilmiştir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda işverenin devlete ve sigortalıya karşı yerine getirmesi gereken yükümlülükler ayrıntılı olarak düzenlenmiş ve belli davranış ve ihlaller karşılığında da uygulanacak olan yaptırımlara yer verilmiştir.
İdari para cezası, yasal düzenlemelere aykırı hareket eden kişilere veya kurumlara, yetkili idari birimler tarafından uygulanan parasal yaptırımlardır. Bu cezalar, genellikle kanunların verdiği yetkiye istinaden idari bir karar neticesinde belirlenmekte ve mahkeme kararı gerektirmeden uygulanabilmektedir.
Sosyal güvenlik mevzuatında da işverenler ve sigortalılar için pek çok yükümlülük ve bunlara uyulmaması halinde çeşitli idari para cezaları öngörülmüştür.
Sosyal güvenlik mevzuatında idari para cezası yaptırımı olan fiiller
5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuata göre sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan ve idari para cezası yaptırımı olan fiilleri (kabahatleri) aşağıdaki şekilde gruplandırabiliriz.
- İşe giriş ve genel sağlık sigortası giriş bildirgesinden kaynaklanan fiiller
- İşyeri bildirgesinden kaynaklanan fiiller
- Aylık prim ve hizmet belgesinden (APHB/MPHB) kaynaklanan fiiller
- Eksik işçilikten kaynaklanan fiiller
- Defter ve belgelerin ibraz edilmemesi ile geçersizliğinden kaynaklanan fiiller
- Asgari işçilik uygulaması için istenen bilgilerin/belgelerin zamanında gönderilmemesinden kaynaklanan fiiller
- Bağımsız çalışanlara ait bildirimlerin yasal süresi içinde yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- Vazife malullüğüne ilişkin bildirimlerin yasal süresi içinde yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- İhaleyi kazanan işverenlerin bildirilmemesinden kaynaklanan fiiller
- Sigortasız olduğu tespit edilenlerin bildirilmemesinden kaynaklanan fiiller
- Kuruluş aşamasındaki şirkete ait bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- İstihdama ilişkin bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- Denetim elemanlarının görevine engel olunmasından kaynaklanan fiiller
- 5510/100’üncü madde kapsamındaki bilgi ve belgelerin kuruma verilmemesinden kaynaklanan fiiller
- İşten ayrılış bildirgesinin kuruma verilmemesinden kaynaklanan fiiller
- Bankalar, sigorta şirketleri, ticaret ve sanayi odaları ile borsalarda çalışanlara ait bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- Genel sağlık sigortalılarının bakmakla yükümlü oldukları kişilere ait bilgi girişlerinin süresinde yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- Şoförlere ve sanatçılara ait bildirimlerin yapılmamasından kaynaklanan fiiller
- Tarımsal kesinti (tevkifat) işlemlerine ait fiiller
5510 sayılı Kanunda geniş bir şekilde açıklanmış olan yükümlülüklerin işverenler ve sigortalılar tarafından tam olarak ve süresinde yerine getirilmemesi halinde, SGK yasadan aldığı yetki ile idari yaptırım olarak “idari para cezası” uygulamaktadır.
İdari para cezası yaptırımı, “fiilin işlendiği tarihteki” aylık brüt asgari ücret baz alınarak değişik oranlarda uygulanmaktadır.
Ancak, Kanunda bazı yükümlülüklerin, işverenler, kurumlar veya sigortalılar tarafından yasal süresi geçirilmiş olmakla birlikte kendiliklerinden ve belli bir süre içinde yerine getirilmesi durumunda kanunda öngörülen idari para cezaları indirimli tutar üzerinden tahakkuk ettirilmekte, yine tebliğ edilen cezalarının peşin ödenmesi halinde dörtte bir (%25) oranında indirim yapılmaktadır.
Pişmanlık indirimi ve kapsama giren fiiller
İşverenlerin ve ilgili diğer kişilerin idari para cezalarında yararlanabileceği ilk indirim “pişmanlık indirimi” olarak nitelendirebileceğimiz indirimdir.
Buna göre, mahkeme kararı, Kurumun (SGK) denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler ya da kamu idarelerinden alınan belgelere istinaden düzenlenenler hariç olmak üzere 5510 sayılı Kanunun;
- 8 inci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen sigortalı işe giriş bilgesinin,
- 61 inci maddede belirtilen genel sağlık sigortası giriş bildirgesinin,
- 11 inci maddesinde belirtilen işyeri bildirgesinin,
- 8 inci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen sigortalı işe giriş bildirim yükümlülüğünün,
- 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilenler için aynı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen sigortalılığın sona erme bildirim yükümlülüğünün,
- 47 nci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen vazife malullüğüne sebep olan olayı bildirme yükümlülüğünün,
- 90 ıncı maddenin birinci fıkrasında belirtilen ihale konusu işleri bildirme yükümlülüğünün,
- 8 inci maddesinin yedinci fıkrasında belirtilen sigortalılık kontrol ve bildirim yükümlülüğünün,
- 11 inci maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen ticaret sicili memurluklarının işyeri bildirim yükümlülüğünün,
- 11 inci maddesinin altıncı fıkrasında belirtilen ruhsat vermeye yetkili mercilerce yerine getirilmesi gereken bildirim yükümlülüğünün,
- 9 uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalılığı sona erenlere (hizmet akdinin sona ermesi nedeniyle sigortalılığı sona eren 4/a kapsamındaki sigortalıya) ilişkin bildirim ile 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesinde yer alan sandıklara, sandık iştirakçiliğinin başlama veya sona ermesine ilişkin bildirim yükümlülüğünün,
yerine getirilmemesinden ya da süresi dışında yerine getirilmesinden dolayı uygulanması öngörülen idari para cezaları, maddede belirtilen cezaların dörtte bir oranına karşılık gelen tutar üzerinden hesaplanmakta, başka ifadeyle yukarıda belirtilen yükümlülüklerden kaynaklanan idari para cezalarında dörtte üç oranında pişmanlık indirimi yapılmaktadır.
Pişmanlık İndiriminden Yararlanma Şartları
Ancak, dörtte üç oranındaki pişmanlık indiriminden yararlanılabilmesi için,
1-Bildirgenin veya belgenin yasal süresi geçtikten sonra ilgililerce kendiliğinden 30 gün içinde verilmesi,
2-Dörtte bir oranında tahakkuk ettirilen idari para cezasının SGK tarafından yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödenmesi,
Şartlarının birlikte yerine getirilmesi gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen sürelerin geçirilmesi halinde pişmanlık indiriminden yararlanılamamaktadır.
Peşin ödeme indirimi
İşverenlerin ve ilgili diğer kişilerin idari para cezalarında yararlanabileceği ikinci indirim ise ödeme aşamasında yararlanılabilecek olan “peşin ödeme indirimidir.”
5510 sayılı Kanunun 102 nci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca,
Tahakkuk ettirilen idarî para cezalarının, SGK’ya itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan önce tebliğ tarihini takip eden 15 günlük süre içerisinde peşin ödenmesi halinde dörtte birlik (%25’lik) kısmı silinmekte, dörtte üçlük kısmı tahsil edilmektedir.
Bu indirimden yararlanılabilmesi için ilgililerin ayrıca yazılı bir başvuru yapmasına gerek olmayıp, SGK tarafından tahsilat sırasında resen uygulanmaktadır.