Gençlerin ve kadınların İstihdamına Yönelik Teşvikler Devam Etmeli

Bölgesel gelişmişlik farklarının ortadan kaldırılması, istihdam maliyetlerinin azaltılması,  gençlerin ve kadınların işgücüne katılımının artırılması, mesleki ve teknik eğitimin özendirilmesi,  engellilerin istihdam edilebilirliğinin sağlanması, ekonomik krize bağlı işten çıkarmaların önüne  geçilmesi, kültür yatırım/ girişimlerinin ve Ar-Ge faaliyetlerinin teşvik edilmesi gibi amaçlarla  sigorta primi teşvik ve destekleri ile ilgili son yirmi yılda önemli düzenlemeler yapılmıştır. 

Söz konusu teşvik düzenlemelerinin de etkisiyle hem istihdam üzerindeki vergi yükü/vergi takozu (ücretten alınan vergiler ile işçi ve işveren sosyal güvenlik primlerinin işgücü maliyetine oranı)  azalmış, hem de istihdamda artış sağlanmıştır. 

OECD’nin Ücretlerin Vergilendirilmesi 2023 raporuna göre, iki çocuklu tek gelirli evli  çift için OECD ülkelerindeki ortalama vergi yükü %25,6 iken, Türkiye’de bu oran %37,2 seviyesindedir. 

Son yıllarda sağlanan iyileşmeye rağmen, Türkiye'de istihdam vergilerinin yükü, OECD ortalamasının hala 11,6 puan üzerindedir. 

İstihdam üzerindeki yükler, hem bireylerin istihdam kararlarını ve seçeneklerini, hem de  firmaların işe alım kararlarını, yani kaç kişiyi istihdam edeceklerini doğrudan etkilemektedir. 

Yine, istihdam üzerindeki vergi ve prim yükünün ağırlığı, işsizlik ve kayıt dışı istihdamla  mücadelede yeterince gelişme sağlanamamasının temel nedenlerinden birisini oluşturmaktadır. Yüksek vergi ve prim yükü, hem işçi ve işvereni kayıt dışılığa özendirmekte, hem de firmalar  arasında haksız rekabete yol açmaktadır. 

Bu nedenle, istihdamın, üretimin ve ihracatın artırılması için sosyal güvenlik primlerinin ve diğer  ücret dışı işgücü maliyetlerinin işletmeler üzerindeki yükünü azaltacak önlemlerin alınması/devam ettirilmesi önem taşımaktadır. 

Aşağıda TÜİK’in 10 Kasım 2023 tarihinde açıkladığı işgücü istatistiklerine yer verilmiştir. 

_{Kaynak: TÜİK}

Mevsim etkilerinden arındırılmış verilere göre, 2023 yılı Eylül ayında işsizlik oranı %8,9 istihdam edilenlerin sayısı ise 31 milyon 686 bin kişi olarak gerçekleşmiştir. 

İstihdam edilenlerin 2023/Ocak ayındaki sayısı (31 milyon 698 kişi) ile 2023/Eylül ayındaki  sayısı (31 milyon 686 kişi) karşılaştırıldığında, neredeyse dokuz aylık sürede istihdam  edilen kişi sayısında hiç artış olmadığı görülmektedir. 

Türkiye gibi genç bir nüfusa sahip ve her yıl mevcut işsizlere ilave olarak yaklaşık 1 milyon kişinin işgücüne dahil olduğu bir ülkede istihdam sayısının dokuz aylık sürede artmamış  olması, üzerinde ciddi olarak düşünülmesini gerektirmektedir. 

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, istihdam üzerindeki vergi ve sigorta primi yükü işletmelerin  personel işe alım kararları üzerinde belirleyici olmaktadır. 

Bu çerçevede, işletmeler personel işe alımı sırasında, işgücü maliyetlerini düşürebilmek için  yararlanılabilecek vergi ve sigorta primi teşviki olup olmadığını sorgulamakta, işe alım kararlarını ve istihdam sayısını buna göre şekillendirmektedirler. 

İstihdam teşvikleri ile ilgili farklı tarihlerde ve farklı amaçlarla düzenlemeler  yapılmış ise de, hem işletmelerin işgücü maliyetlerinin aşağıya çekilmesi, hem de  istihdamı artırmaya yönelik kurgusu ve etkinliği bakımından iki teşvik öne  çıkmaktadır. 

Bu teşviklerden birisi 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun geçici 10 ‘uncu maddesi ile getirilen 6111 kanun numaralı sigorta primi teşviki, diğeri de yine aynı Kanunun geçici 19’uncu maddesi ile  getirilen 7103 kanun numaralı sigorta primi teşvikidir.  

6111 kanun numaralı sigorta prim teşviki 

6111 kanun numaralı teşvik olarak bilinen istihdam teşviki, Mart/2011 tarihinde yürürlüğe girmiş  olup, Cumhurbaşkanına verilen yetkiye istinaden en on 31.12.2023 tarihine kadar uygulama  süresi uzatılmıştır. Önümüzdeki günlerde yasal bir düzenleme yapılmaması durumunda  işletmeler 01.01.2024 tarihinden sonra yeni işe alacakları işçilerinden dolayı söz konusu teşvikten  yararlanamayacak olup, sadece 31.12.2023 tarihinden önce işe almış oldukları işçilerden dolayı  kalan teşvik süresi kadar yararlanabileceklerdir.  

Söz konusu teşvikten yararlanmak için genel olarak aşağıdaki şartlar aranmaktadır. 

• 01.03.2011 ila 31 12 2023 tarihleri arasında işe alınmış olması 
• 18 yaşından büyük olması, 
• İşe başladığı tarihten önceki 6 aylık dönemde işsiz olması, 
• İşe girdiği tarihten önce işyerinin 6 aylık sigortalı sayısına ilave olarak çalıştırılması, • Prim belgelerinin yasal sürede verilmiş ve tahakkuk eden primlerin yasal sürede ödenmiş  olması, 
• Ödeme vadesi geçmiş borcunun olmaması, 

Yukarıda belirtilen şartların bulunması halinde kadın sigortalılar için 18 yaşından büyük olması halinde 24 ila 54 ay, erkek sigortalılar için 18-29 yaş arasında olması halinde 24 ila 54 ay arasında, 29 yaşından büyük olması halinde 6 ila 24 ay arasında sigorta primi  teşviki verilmektedir.

Yukarıdaki şartlarla işçi istidam eden işverenlere 2023 yılı ikinci altı aylık dönemde işçi başına 2.749,97 TL ila 20.624,79 TL teşvik verilmekte olup, bu teşvik işverenlerin de her ay %2  oranında işsizlik primi ödeyerek katkıda bulunduğu İşsizlik Sigortası Fonu tarafından  karşılanmaktadır. 

6111 kanun numaralı prim teşvikinin yararlanma şartları incelendiğinde, doğrudan belli yaş  aralığındaki işsiz kadın ve gençleri ve nitelikli personel istihdamını ve ilave istihdam yaratılmasını  hedeflemesi yönünden çok iyi kurgulanmış etkin bir istihdam teşviki olduğunu söyleyebiliriz. 

7103 kanun numaralı sigorta prim teşviki 

7103 kanun numaralı teşvik olarak bilinen istihdam teşviki, Ocak/2018 tarihinde yürürlüğe  girmiş olup, Cumhurbaşkanına verilen yetkiye istinaden en on 31.12.2022 tarihine kadar  uygulama süresi uzatılmıştır. Söz konusu teşvikin 31.12.2023 tarihine kadar da uygulanma imkânı varken, Cumhurbaşkanına verilen uzatma yetkisi kullanılmadığından işverenler 2023 yılında söz  konusu teşvikten yararlanamamıştır. 

Söz konusu teşvikten yararlanmak için genel olarak aşağıdaki şartlar aranmaktaydı. 

• 01.03.2011 ila 31 12 2022 tarihleri arasında işe alınmış olması, 
• İş-Kur’a kayıtlı işsiz olması, 
• İşe başladığı tarihten önceki 3 aylık dönemde işsiz olması, 
• İşe girdiği tarihten önceki takvim yılındaki işyeri ortalama sigortalı sayısına ilave olarak  çalıştırılması, 
• Prim belgelerinin yasal sürede verilmiş ve tahakkuk eden primlerin yasal sürede ödenmiş  olması, 
• Ödeme vadesi geçmiş borcunun olmaması, 

Yukarıda belirtilen şartların bulunması halinde teşvikten yararlanma süresi 12 aydır. Ancak, 18 yaşından büyük kadın, 18 yaşından büyük 25 yaşından küçük erkek sigortalılar ile  İş-Kur’a kayıtlı engelli olarak kayıtlı sigortalılardan dolayı işverenlere 18 ay sigorta  primi teşviki verilmiştir. 

Yukarıdaki şartlarla işçi istidam eden işverenlere imalat ve bilişim sektöründe faaliyette  bulunması halinde brüt asgari ücret tutarı kadar, diğer sektörlerinde faaliyette  bulunması halinde asgari ücret üzerinden işçi ve işveren hissesi primlerinin tamamı  (%37,5) kadar sigorta primi teşviki verilmiş ve bu teşvik de İşsizlik Sigortası Fonu tarafından  karşılanmıştır. 

7103 kanun numaralı teşvik de 6111 kanun numaralı teşvik gibi belli bir yaş aralığındaki kadın ve  gençlerin istihdamının artırılmasını hedeflemesi, yine imalat ve bilişim sektörünün diğer  sektörlere göre daha fazla desteklenmesi, söz konusu teşvikten yararlanabilmek için ilave istihdam  yaratılma şartının aranması gibi hususlar dikkate alındığında çok iyi kurgulanmış etkin bir teşvik niteliğindedir. 

Ancak, 7103 kanun numaralı teşvikten 31.12.2023 tarihine kadar yararlanma imkânı varken,  Cumhurbaşkanına verilen uzatma yetkisinin kullanılmamış olması, söz konusu teşvikten  yararlanılabileceği düşüncesiyle 2022 yılı ve öncesinde istihdamını artıran işletmelerin 2023  yılında daha yüksek iş gücü maliyeti ile karşı karşıya kalmasına yol açmıştır. 

Gerek 2024-2026 dönemini kapsayan Orta Vadeli Programda (OVP), gerekse 2024-2028  dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planında “İstihdam teşviklerinden etkin olmayanlar sonlandırılacak, kadın, genç ve engellilere yönelik teşviklerin ağırlığı artırılarak  teşvik sistemi sade ve etkin bir yapıya kavuşturulması sağlanacaktır.” şeklinde  politika ve hedef ortaya konulmuştur. 

Yukarıda belirtmiş olduğumuz 6111 ve 7103 kanun numaralı istihdam teşvikleri, kadın, genç ve  engelli istihdamının artırılmasını doğrudan hedefleyen ve yararlanma şartları yönünden de iyi  kurgulanmış en etkin iki sigorta primi teşvikini niteliğindedir. 

Dolayısıyla, OVP ve 12. Kalkınma Planında ortaya konulmuş politika ve hedefler de  dikkate alınarak, gerek 31.12.2023 tarihinde uygulaması sona erecek olan 6111  kanun numaralı sigorta primi teşvikinin, gerekse Cumhurbaşkanına verilen uzatma  yetkisi kullanılmadığı için 31.12.2022 tarihinde sona ermiş olan 7103 kanun  numaralı sigorta primi teşvikinin yasal düzenleme yapılarak uygulama süresinin  2024 ve sonraki yıllarda devam ettirilmesi gerekmektedir.