SGK Asgari İşçilik Uygulaması ve Risklerine Dikkat

Asgari işçilik uygulaması, kısaca Sosyal Güvenlik Kurumu'nun kayıt dışı istihdamla mücadelede  kullandığı bir yöntem olup, “ölçümleme”, “ön değerlendirme”, “asgari işçilik  araştırması”, “asgari işçilik incelemesi” gibi isimlerle uzun yıllardır devam etmektedir.  

Bu yöntemde, SGK yapılan işin niteliği, kullanılan teknoloji, işyerinin büyüklüğü, benzer  işletmelerde bildirilen sigortalı sayısı ve ilgili meslek veya kamu kuruluşlarının görüşü gibi  unsurları dikkate alarak, kayıt dışı istihdamla mücadele ve sigorta primi alacaklarının tahsilatının  güvence altına alınması gibi gerekçelerle kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunla  kurulan kurum ve kuruluşlar ile bankalar tarafından yaptırılan ihale konusu işler, uluslararası anlaşmalara göre yapılan projeler, inşaat konusu işler, yap-işlet, yap işlet-devret, kamu-özel işbirliği (PPP) modelleriyle yapılan işlerde iş bitiminde belli  kriterlere ve belli hesaplama yöntemlerine göre asgari işçilik kontrolü yapmaktadır. 

Aşağıda ana hatları ile asgari işçilik uygulamasının nasıl yapıldığı açıklanmıştır. 

İhale konusu işlerde asgari işçilik uygulaması 

Öncellikle 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatla yapılan düzenlemelerle kamu idareleri, döner  sermayeli kuruluşlar, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşlar, kanunla kurulan  kurum ve kuruluşlar ihale yolu ile yaptırdıkları her türlü işleri üstlenenleri ve bunların adreslerini  on beş gün içinde Kuruma (SGK) bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. 

Bu çerçevede, yukarıda sayılan kurum ve kuruluşların ihale mevzuatına göre yaptırdıkları işlerde SGK tarafından asgari işçilik hesaplaması yapılmaktadır.  

• Hesaplama yapılırken öncelikle ihale konusu işin başlangıç ve bitiş tarihleri tespit  edilmekte ve işin başlangıç tarihi ile kesin kabulün ya da noksansız geçici kabulün yapıldığı  tarihe kadar SGK’ya bildirilmiş olan işçilik miktarları dikkate alınmaktadır. 
• İhale makamı tarafından yükleniciye ödenen Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat  farkı ve akreditif bedeli dâhil toplam hak ediş tutarına, iş için tespit edilen asgari işçilik  oranı %25 eksiltilerek uygulanmaktadır. 
• Hesaplama sonucunda çıkan bildirilmesi gereken işçilik matrahı, işveren tarafından  ihale konusu iş süresince SGK'ya bildirilen işçilikten fazla ise, çıkan fark işçilik tutarı  işverene tebliğ edilmektedir. 
• İşverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi veya itirazda  bulunulmaması halinde borç kesinleşmekte ve işlemler sonuçlandırılmaktadır. 
• SGK Müdürlüğü tarafından hesaplanan borca işveren tarafından faturalı işçilik ödemeleri,  fatura mukabili iş yaptırılması, işin kısmen devamlı işyeri sigortalıları ile yapılması, 5510  sayılı Kanunun 4/1-a (SSK) kapsamı dışındaki kişilerin çalışması gibi nedenlerle itiraz  edilmesi mümkündür. 
• Bu durumda, SGK’nın denetim elemanlarınca (işverence istenmesi halinde  SSMM/YMM’ler tarafından) inceleme yapılmakta ve denetim sonucu düzenlenecek rapora  göre işlemler sonuçlandırılmaktadır.  
• Sonuçta, ihale konusu işten dolayı fark işçilik dahil borcun olmaması veya hesaplanan fark  prim borcunun ödenmesi üzerine SGK tarafından işverene 'ilişiksizlik belgesi' verilmektedir. 
• İlişiksizlik belgesi; işverenin ihale konusu işten dolayı SGK'ya borcunun bulunmadığını  göstermekte ve ihale makamınca teminat iadesinde dikkate alınmaktadır. 

Özel nitelikteki inşaat işlerinde asgari işçilik uygulaması 

Aynı şekilde, 5510 sayılı Kanun ve ikincil mevzuatla yapılan düzenlemeler uyarınca valilikler,  belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diğer kamu ve özel hukuk tüzel kişileri, yapı ruhsatı ve diğer  tüm ruhsat veya ruhsat niteliği taşıyan işlemelerine ilişkin bilgi ve belgeler ile varsa bunların  verilmesine esas olan istihdama ilişkin bilgileri verdikleri tarihten itibaren bir ay içinde SGK’ya  bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. 

Bu çerçevede, gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlar  tarafından yapılan/yaptırılan özel nitelikteki inşaat işleri ile ilgili olarak iş bitiminde SGK  tarafından asgari işçilik hesaplaması yapılmaktadır.  

• Özel nitelikteki inşaatlar ile ilgili asgari işçilik hesaplaması yapılırken işin başlangıç ve bitiş tarihleri tespit edilmekte ve işin başlangıç tarihi ile bitiş tarihine kadar SGK’ya  bildirilmiş olan işçilik miktarları dikkate alınmaktadır. İşin başlangıç ve bitiş tarihi ile  ilgili olarak gerekli görülmesi durumunda SGK tarafından ilgili kurum ve kuruluşlarla  yazışma yapılabilmektedir. 
• SGK Müdürlükleri tarafından yapılan asgari işçilik araştırmasında inşaat maliyetine SGK  tarafından yayımlanan tebliğ ile belirlenen asgari işçilik oranı %25 eksiltilerek uygulanmaktadır. 
• Bina maliyeti; belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş  olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatname yoksa SGK denetim  elemanlarınca tespit edilecek yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle  bulunan tutar üzerinden hesaplanmaktadır. 
• Özel nitelikteki inşaatlar ile ilgili yapı müteahhidi işverenlerin, bu bina inşaatı işyerinden  dolayı SGK prim, işsizlik sigortası primi, idari para cezası, varsa fark işçilik üzerinden  hesaplanan prim, damga vergisi, eğitime katkı payı ve özel işlem vergisi ile bunlara ilişkin  gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer fer‘ilerinden oluşan borcunun olmaması halinde  işverene 'ilişiksizlik belgesi' verilmektedir. 
• Valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından  geçici iskan veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce yapılan inşaat dolayısıyla  SGK’ya borçlarının bulunmadığına dair ilgililerden SGK tarafından düzenlenmiş  ilişiksizlik belgesinin istenmesi zorunludur. 
• Özel bina inşaatları ile ilgili SGK tarafından düzenlenecek olan “ilişiksizlik belgesi” yapı kullanma izin belgesi alınabilmesine imkân sağlamaktadır.

Asgari işçilikte yapılan hatalar ve ortaya çıkan riskler 

İşyerinin, varsa alt işverenlerin çalıştırdığı işçilerin tamamı kayıtlı çalışmış olsalar dahi iş  bitiminde yapılacak olan “asgari işçilik kontrolünde” aşağıdaki nedenlerle eksik işçilik borcu  ile karşılaşılabilmektedir. 

• İşçilerin ücretlerinin (sigorta primine esas kazançlarının) gerçek ücret yerine daha düşük  seviyeden gösterilmesi, 
• Ay içinde tam çalışmış işçilerin prim gün sayılarının 30 gün yerine daha düşük (Örneğin,  10 gün, 15 gün gibi) gösterilmesi,  
• SGK’nın belirlediği işçilik oranının işe uygun olmaması, 
• Bina inşaatlarında yapı grubu ve sınıfının hatalı belirlenmesi,  İşyeri dosyasının hatalı açılması  
• işin büyük bölümünün alt işveren kaydı olmayan üçüncü kişilere faturalı yaptırılması, • Alt işveren olmayan üçüncü kişilerden alınan malzemeli işçilik ve sırf işçilikli faturaların  SGK asgari işçilik mevzuatının aradığı kriterleri taşımaması, 
• Alt işverenlerle yapılan sözleşmelerin hatalı olması ve rücu hükümlerinin bulunmaması • Yurtdışından ithal edilen makine-donanım bedelinden işçilik hesaplanması, • İnşaat defter maliyetinin hatalı hesaplanması, 

Sonuç olarak; SGK tarafından kayıt dışı istihdam ile mücadele kapsamında ihale konusu işler, uluslararası anlaşmalara göre yapılan projeler, inşaat konusu işler, yap-işlet, yap-işlet-devret,  kamu-özel işbirliği (PPP) modelleriyle yapılan işlerde iş bitiminde belli kriterlere ve belli  hesaplama yöntemlerine göre asgari işçilik kontrolü yapılmakta ve çoğu zamanda ihale konusu  işleri üstlenen firmaların ve inşaat işyeri sahiplerinin büyük miktarda asgari işçilik borcuyla karşı  karşıya kalabildiği, buna bağlı olarak da ihale makamlarına verilmiş olan kesin teminat  mektuplarının geri alınması veya resmi mercilerden yapı kullanma izin belgesi alınması  konusunda sorun yaşadıklarından, işin başından bitimine kadar olan süreçte asgari işçilik  mevzuatına uygun işlem yapılması, bununla ilgili bir takip ve kontrol sistemi kurulması, gerekli  durumlarda asgari işçilik mevzuatında uzmanlaşmış profesyonellerden destek alınmasında fayda  vardır.